Pilnowanie własnych granic to niezwykle ważny element budowania zdrowych relacji – czy to miłosnych, czy przyjacielskich, rodzinnych, a nawet zawodowych. Jest to proces, który wymaga nie tylko samoświadomości, ale także odwagi i konsekwencji w działaniach.
Czym są granice w relacjach?
Pierwsze skojarzenie ze słowem „granica” dotyczy pewnie jakiegoś wytyczonego, odgrodzonego obszaru. W psychologii jest podobnie. Każda z nas posiada swoją własną przestrzeń, która stanowi naszą tożsamość i oddziela nas od innych osób. W tym kontekście mówi się także o podziale na:
- Granice fizyczne – to rzeczywiste bariery, które możemy zauważyć w codziennej komunikacji z innymi. Opierają się m.in. na zachowaniu odległości od rozmówcy, niedotykania i nieprzytulania obcych osób, a nawet i przyjaciół, którzy zwyczajnie sobie tego nie życzą. Ich naruszanie jest dla nas łatwiej wyczuwalne i również o wiele naturalniej przychodzi nam stawianie tych barier.
- Granice emocjonalne – w przeciwieństwie do tych fizycznych, są trudno zauważalne, ponieważ pozostają jedynie w naszej strefie psychicznej. Dotyczą emocjonalnego dystansu wobec innych. Ta przestrzeń pozwala na chronienie się przez zranieniem czy wykorzystaniem. Dzięki nim pilnujemy własnych wartości, przekonań.
Pilnowanie swoich granic emocjonalnych oznacza mówienie „nie”, wyrażanie swojego zdania i oczekiwań, a także szanowanie siebie i swoich potrzeb, z jednoczesnym zachowaniem szacunku wobec innych. W relacjach miłosnych czy przyjacielskich takie zachowanie pozwala na uniknięcie schematów, w których jedna osoba dominuje nad drugą.
Z kolei w relacjach rodzinnych pomaga zbudować trwały schemat postępowania, dzięki którym spotkania rodzinne przestaną być męczącym obowiązkiem, a staną się przyjemnością. Pomoże w zapobieganiu konfliktów przy jednoczesnej ochronie własnych wartości.
Pilnowanie granic w środowisku zawodowym to również istotna kwestia. Pozwala w uniknięciu sytuacji wykorzystywania na polu zawodowym, które polega na „Twojej dobrej woli” do wzięcia kolejnego projektu na głowę lub zostania kolejny dzień z rzędu w biurze po godzinach.
Jak rozpoznać problem z brakiem stawiania granic?
Przyczyną problemów z wyznaczaniem własnych granic może być np. zaniżone poczucie własnej wartości lub przykre doświadczenia z przeszłości. Jeśli w dzieciństwie dorośli nie respektowali Twojej dziecięcej indywidualnej przestrzeni, to istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że i w dorosłym życiu będziesz miała trudności ze stawianiem zdrowych granic.
Zbyt długie powielanie takiego schematu może znacząco utrudnić samo rozpoznanie problemu. Dobra wiadomość jest taka, że tak wcale nie musi wyglądać Twoje życie. Jakie więc są „objawy” naruszania granic?
- Uczucie psychicznego dyskomfortu w relacjach z innymi (np. stresuje Cię rozmowa z najbliższym lub czujesz się niekomfortowo przez cudze zachowanie),
- Ciągłe poczucie winy, w szczególności, gdy komuś odmawiasz,
- Poczucie, że nie jesteś w stanie postępować według swoich decyzji, tylko dopasowujesz się do otoczenia,
- Myślisz jedynie o cudzych potrzebach i uczuciach.
Jak pilnować własnych granic w kilku krokach?
Kluczem do respektowania własnych granic jest asertywność, czyli sztuka odmawiania z zachowaniem szacunku do samego siebie i innych. Można jednak stworzyć taką małą „instrukcję” postępowania i przechodzić przez nią krok po kroku:
- Poznaj swoją strefę komfortu – zanim zaczniesz wyznaczać granice, musisz nauczyć się je rozpoznawać. Najczęściej będziesz to odczuwać w sytuacji, w której zostaną one przekroczone. Poczujesz pewien dyskomfort, a także takie emocje, jak strach, złość czy smutek. Zastanów się wtedy, co dokładnie doprowadziło do takiego stanu. Warto w tym kroku także odpowiedzieć sobie na pytanie, kim tak naprawdę jesteś, co lubisz, a czego nie.
- Szanuj swoje emocje – to, że odczuwasz złość czy smutek, nie oznacza, że jest z Tobą coś nie tak. Złość, ta w swojej czystej postaci, jest naturalnym odruchem na przekraczanie granic w relacjach międzyludzkich. Daje Ci znać, że coś jest nie tak. Nie lekceważ jej i nie staraj się zepchnąć na bok, tylko wsłuchaj się w nią.
- Naucz się komunikować – zastosuj przy tym techniki asertywności. Jeśli nigdy nikomu nie powiesz, że nie podoba Ci się konkretne zachowanie, to druga osoba nawet nie będzie zdawała sobie sprawy, że robi coś źle. Pamiętaj przy tym o szacunku do siebie i innych.
- Stawiaj na szczerość – jest to niezwykle istotne podczas ustalania granic. Nie musisz tłumaczyć, dlaczego czujesz się w określony sposób. Wystarczy prosty komunikat: „Zabolało mnie, gdy zachowałeś się w ten sposób”, „Nie krzycz na mnie”, „Nie mogę pomóc Ci w tym projekcie”.
- Pamiętaj o granicach drugiej osoby – brak szacunku wobec innych również nie jest dobrym rozwiązaniem. Nie musisz ulegać presji otoczenia, ale czasami, np. w relacjach partnerskich, trzeba iść na kompromis. Załóżmy, że nie lubisz chodzić po sklepach w galerii handlowej, a bliska Ci osoba nalega, żebyś pomogła jej w zakupach. Możesz powiedzieć: „Pójdę z Tobą na zakupy, jeśli to nie potrwa dłużej niż godzinę”, lub zaproponować alternatywę: „Wiesz, że nie lubię galerii handlowych. Może pomogę Ci wybrać coś w sklepach online?”.
Co zrobić, gdy ktoś przekracza Twoje granice?
Respektowanie cudzych granic to dla niektórych trudna czynność. Szczególnie często przejawia się w toksycznym związku, gdy jedna osoba manipuluje uczuciami i zachowaniami drugiej. Toksyczne relacje to jednak temat na odrębny artykuł. A jak postępować, gdy już wyznaczysz granice i czujesz, że ktoś i tak je narusza? Pierwszym krokiem powinna być ponowna szczera rozmowa. Powinna być ona spokojna i jednoznaczna, bez wywoływania poczucia winy u siebie nawzajem.
Uszanowanie siebie samej to przede wszystkim reagowanie, gdy czujesz, że Twoje granice zostały przekroczone. Z czasem zaczniesz zauważać, gdy ktoś będzie próbował wzbudzić w Tobie poczucie winy. Może się to pojawiać szczególnie w sytuacjach, w których dotychczas zgadzałaś się na wykonywanie cudzej zachcianki, a teraz tego odmawiasz.
Pilnowanie granic to nie egoizm czy zamykanie się w sobie, ale dbałość o własne potrzeby. Budowanie relacji opartych na wzajemnym szacunku pozwala na tworzenie trwałych, satysfakcjonujących związków. Pamiętaj jednak, że umiejętność stawiania granic nie przychodzi z dnia na dzień, dlatego też daj sobie czas i zacznij od małych kroków. Możesz zareagować, gdy ktoś zrobi głupi żart na Twój temat lub podczas kłótni poprosić o zniżenie głosu i niekrzyczenie na siebie nawzajem.